JAQUÉ-VOLUNTARIADO, RESPONSABLES DEL PROYECTO DE CONSERVACIÓN DE TORTUGAS MARINAS.

El otro gran proyecto como voluntarios en Jaqué estuvo centrado en la Conservación de Tortugas Marinas.

Cuenta la historia que hace 20 años Ana María e Iver , compraron 5 nidadas de huevos de tortugas y las enterraron en el patio de casa, unos 45 días después con el nacimiento de cientos de tortuguitas el proyecto comenzaba....

Digamos que Jaqué como otros muchos enclaves del planeta, se convierten en especiales cuando la naturaleza muestra su poder, aquí las arribadas de tortugas siguen sucediendo aún contra viento y marea.

Las 7 especies de Tortugas Marinas que hay en la Tierra están en serio peligro, unas especies en un estado mas crítico que otras, pero todas ellas sufren ante todo la acción humana en sus ciclos.

Aquí en Jaqué, el Proyecto de Conservación de Tortugas Marinas, es un proyecto que se sustenta con voluntarios locales y extranjeros, colectivos y nombres propios que han propiciado que a día de hoy exista lo que podríamos llamar un Proyecto.

Nosotros llegamos para ayudar a patrullar la playa en las noches para recuperar las nidadas y llevarlas al vivero, pero por distintas circunstancias acabamos siendo los responsables del Proyecto durante casi dos meses, quizás el puesto de mas responsabilidad en mi vida, sin tomar en cuenta el de hijo, el cual no siempre hice bien.

De un día para otro tenía en mi poder el libro del Proyecto, donde inscribir las nidadas recuperadas, confiscadas o donadas cada día, debía rellenar las hermosas páginas de los nacimientos, el número de nonatos o el número de las placas de identificación.

Mi vida se transformó al son de las mareas, las huellas, los huevos y la llegada de esos seres cuasi prehistóricos a la playa de Jaqué. Mi hogar en aquel momento y el centro del Universo para mi vida.

Madrugaba cada mañana a las 4 a.m y salía a patrullar la playa en busca de huellas de tortugas para recuperar los nidos antes de que se me adelantasen "los saqueadores de nidos", unas veces con suerte y otras con sufrimiento. Y para ver si había algún nido donde las tortugas estuvieran naciendo para poder liberarlas después.

Después venía el amanecer, enterraba los huevos en el vivero y esperaba que otros voluntarios del pueblo me trajeran nidadas también. Se pagaba cada huevo a 7 centavos de dollar, y las nidadas tenían entre 80 y 150 huevos, lo que suponía un buen aporte a quien trajera los huevos al Proyecto....la venta de los huevos para consumo humano era el mercado paralelo, clandestino, aunque fuera a la luz del día.

Durante el día arreglaba el vivero, vaciaba de cáscaras los nidos ya nacidos o pintaba junto a Marta carteles informativos.

Cuando la noche ya era un hecho, y según la tabla de mareas( mi libro obligatorio durante toda la estadÍa) salía a patrullar de nuevo la playa, casi siempre en buena compañía, Papito, Nicanor, Jose Angel eran parte de ese equipo de voluntarios infatigables que Jaqué tiene por suerte, pero otras veces también se unían maestras, niños o vecinos con curiosidad.....la misión era encontrar las tortugas poniendo huevos o en detrimento, los rastros dejados por ellas y encontrar las nidadas, para recuperar los huevos. Estas salidas nocturnas eran entre las 20 y las 00 h. A esas horas volvíamos a controlar los nacimientos de nidos, para liberar después a las tortugas recién nacidas.

Durante los dos meses en los que nos hicimos responsables del proyecto seguramente el momento en que las tortugas nacieron por primera vez ante nuestros ojos fue el mas impactante, esa solidaridad nacida desde las entrañas de la arena que las convierte en únicas. Solidarias para nacer, para arrastrarse, para ser ese número que logre al menos salvar a una de ellas.

Los nacimientos marcaron mucho mi ser, sentía en cierta manera un sentido de paternidad, aunque naturalmente era la naturaleza quien ejercía ese privilegio. Tras ver el nacimiento metíamos en una caja los nonatos y los llevábamos a la playa, tratando de cambiar el emplazamiento en cada ocasión. Allí los soltábamos en la arena, unas veces de noche y otras de madrugada, para ver como aquellos seres diminutos, en estado de frenesí se dirigían a ese coloso de nombre Pacífico. Sus huellas diminutas en la playa, el fervor de sus movimientos y sus primeros aleteos provocaron en mi mas de una lágrima, mas de un suspiro y mas de un sueño.

Pero si hermoso era ver los nonatos, no menos grandioso era ver a sus madres arrastrándose tierra adentro, en la oscuridad de la noche y guiadas quien sabe si por la luna, las estrellas o el magnetismo a su playa de origen. Es demasiado hermoso ver tanto esfuerzo, tantos sollozos y tanto ímpetu en un ser que habita en los mares, pero que sobrevive en la tierra.

Aquí la especie que arribaba era la Tortuga Golfina o Lora del Pacífico - Lepidochelys olivacea, median unos 60 centímetros, el caparazón tenía forma de corazón de color verde oliva. Excavaban nidos a unos 45 centímetros poniendo entre 80 y 150 huevos en varias puestas por temporada.

Después solo había que esperar entre 45 y 56 días de incubación para poder ver florecer la vida de las profundidades de la tierra.

Pero tuvimos la sorpresa de poder ver también Tortugas Verdes Chelonia Mydas , impresionantes por su tamaño y su hermosura. E incluso recuperar huevos de una nidada que presumiblemente era de Tortuga Carey Eretmochelys imbricata.

De cualquier manera, haber sido voluntario de este Proyecto de Conservación de Tortugas Marinas, ha sido sin duda una de las actividades mas hermosas de mi vida, por lo vivido, por lo compartido y por lo aprendido.

Luche mucho por inculcar nuevos valores a los lugareños, por defender con uñas y dientes a esas tortugas infatigables que siguen viniendo hasta Jaqué a poner sus huevos a dejar la huella magnética de aquel lugar impresa en la naturaleza. 

El saqueo de los huevos, alimento ancestral por supuesto, son su primer peligro, pues ahora la gente arrasa con toda la nidada sin dejar huevos en ella, mientras que en tiempos de antaño, la gente se alimentaba de ellos, pero dejaban huevos para que el ciclo no se rompiese.

Después estas tortuguitas/nonatos deben lidiar con sus depredadores naturales, como aves y cangrejos en su periplo eterno hacía el océano. Allí se encuentran de nuevo con los peligros de peces dispuestos a pegarse un festín a su costa. Pero algunas de ellas (se estima que 1 de cada 100) consiguen nadar durante días hasta las grandes corrientes, esconderse y alimentarse hasta su edad adulta (7-10 años) para después buscar su nuevo hogar y establecerse, en ese periplo debe sortear la contaminación de los océanos, las redes de pesca y los avatares de la propia naturaleza.

Después de todo eso, las hembras regresan entre julio y diciembre a sus playas de origen, situadas a veces a miles de kilómetros para poner sus huevos......y todavía hay seres humanos que no se impresionan ante tamaño gesto de vida, de supervivencia y de gratitud con un lugar que les acompañará por siempre aunque esté situado en tierra firme.

Durante nuestro voluntariado recuperamos mas de 100 nidadas ( una media de 10.000 y 15.000 huevos) y liberamos no mas de 2000-3000 nonatos ( las primeras nidadas en eclosionar). Estimamos que si la temporada siguiera en orden se podrian recuperar mas de 30.000 huevos y seguramente liberar cerca de 20.000 nonatos ( hay ciertas perdidas de huevos en los nidos o por depredadores).

GRACIAS A PAPITO GRAN ARTIFICE DE ESTO, A JOSE ANGEL Y NICANOR POR SER PATRULLEROS DE ALMA,

Y GRACIAS ETERNAS A MICHELLE , BEATRIZ Y ANA MARÍA, POR REGALARNOS ESTA OPORTUNIDAD Y POR CREAR UN MUNDO NUEVO EN EL QUE HABITEMOS.

Jaqué se ha quedado impregnado en mi para siempre, cual tortuga que nace allá, esa playa me magnetizó para siempre, y por seguro la naturaleza y la vida me llevarán de nuevo a esa orilla que huele mas a Amor que a desesperanza.

Nonato de tortuga Golfina.

Nidada naciendo.

Liberación de Nonatos con el SENAFRONT de Jaqué.

lepidochelys olivacea

Tortuguitas recién nacidas.

Con Papito.

Jose Angel con Tortuga Verde chelonia mydas

Ever since we saw sea turtles laying eggs back in Sri Lanka, we always dreamt of working longer on a sea turtle protection projest and the opportunity came to us on it´s own in the perfect moment and place.

In Jaque there is a sea turtle initiative since 18 years. The place is small but works well and only with the help of volunteers. Iver Valencia, or “Papito” dedicates all his free time for everyday walks on the beach, talks to the locals and takes care of the egg sanctuary.

The local people who bring eggs to hatch in the sanctuary get paid- as much or a bit more, than they would get, if they sell the eggs on the black market. All the money comes from donations, which aren´t easy to get...

The biggest part of the sea turtle population around Jaque are the Olive Ridley turtles, the so called pacific Loras or Golfinas. These turtles aren´t in the direct danger of extinction (yet), but their population is rapidly decreasing, due to climate change, pollution, overfishing and.... because people eat their eggs.

Olive ridleys are the smallest sea turtles, but still don´t miss to amaze with their size. They also live a short life for a sea turtle- only about 65 years. They become fully adult at the age of  7-10 years  and always come back to the very same place where they hatched, when they lay their own eggs.

In each season (between august and december) they lay several times (usually 3 times), each time between 60-120 eggs. Not all the eggs hatch and out of all the tiny turtles, called neonatos, only 1-2 are estimated to live until fully grown.

The female, while she lays the eggs, enters a kind of trance, which allowed us to take a close look at these beautiful animlas and mark them for identification in the future.  The whole process can take quite a lot of time and is a big effort for the turtle. Most of the times, when we walked our daily walks on the beach (up to 10km each morning and evening/night- depending on the tide!), we only found the trace on the sand, indicating that a turtle laid the eggs. Then we had to search for the nest-  not an easy game to play... and in many cases very sad, as we doscovered that the eggs have already been plundered.

Burying the eggs isn´t the easiest thing to do either- it´s important to use the same soil, where they were burried (the female sprays them with a liquid that protects the eggs from insects and fungus) and the nest has to be exactly the same size and shape as the original... and off course, the eggs need to be treated carefully and burried soon after they are discovered.

The small Olive Ridleys hatch after about 45-65 days in the nest, and it usually happens late in the evening or early in the morning, which means that in the high season, apart from the long walks in search for nests, you need to also realease the small ones- sometimes several hundreds of them from different nests. Oddly enough the turtles have a great intuition to hatch, when you are lest prepared for that- for example during the biggest rainstorms;) And off course... it´s important to release them asap after they hatch, because the three first days of their life they learn fast and have a natural instinct to rapidly swin to reach the oceanic currants. We always tried to get them to the sea immidiately after they hatched.

Although sometimes exhausting, the whole experience was something that touched us to the deepest. It was bittersweet. With the beauty of the nature, it´s cycles and the power of animal instincts on the one side and the cruelty of the same nature on the other one. Watching the tiny turtles walk so fast into the huge ocean woke all the protective insticts we have. It made us want to keep these tiny creatures with us and hide them from all the predators that are waiting to eat them. We always wished them luck and whispered magical spells into their tiny turtle ears, knowing that only few of them will survive the big journey ahead.

But then the big ones always came to dig their nests with all this undescribable determination and showed us how powerfull the nature is. The wheel always turns, the circle makes it´s round. And for us it was the best lesson of what a great machine our mother earth really is.There is a reason for everything- so many little turtles have to be born to become a part of feeding chain, but they also have powerfull tools- still not completely understood- how to survive and how to come back.

It was the biggest honour to be able to witness all the small puzzles of this big, beautiful picture come together piece bye piece...

But it is also a shame, that us- humans, who are the biggest predators on this planet, are aswell the ones that need to help the nature to close the circle. We have caused the imbalance that put sea turtles in danger and now their survival lays on our shoulders. How ironic and sad is that?!

In Jaque the locals are slowly becoming aware of the impact they cause on the sea turtle population. More and more people bring the eggs to the sanctuary, less people eat the eggs... But the responsability is not only theirs. Not all the plastic bags, on which the turtles choke, are being thrown in the ocean by the people from Jaque. The ones, who consume the fish from illegal nests and from pescifactories live all around the globe- and each time when we do our groceries, we make a choice, that affects in some way all the creatures of the ocean and the planet.

The older people of Jaque told us stories about the oversized turtles (Baul) that used to come to their beaches. They know, that now tehy can only tell stories about them, their grandchildren probably won´t ever see them. The old people notice, that there are less fish to catch in the delta of Jaque river- the place that used to be fishermans paradise (and the place, where fish come to lay eggs). They see, that there are less turtles now, than before....

Before everyone ate eggs. Now many of the people don´t. Turtle eggs are still a delicacy, ancestral tradition and a way to survive for many families in poverty. They are also a way to get some money for food (and sometimes for beer  or cigarettes).

Who are we to tell the local people not to plunder the nests of sea turtles?

There is no perfect solution for the problem. Jaque is a small, distant community, somwhere in the jungle. There is no place to dispose the residues, no access to variety of fresh vegetables and other goods. There are problems with clean water. The food supplies form the outside are irregular.

After the two months of voluntary work in Jaque I am sure, that there is hope for the project. Even though it always lacks money (please help if you can!), there are people who deeply care for the turtles and give their precious time to save them. More and more people understand how important the animals are for the ecosystem, that they are part of.

On one of the night walks under the clear sky full of stars, just before she dived in the waves, we saw a turtle that looked like a Carrey (a species in extinction). On our last night in Jaque, a huge Green Turtle came to lay eggs exactly at the entrance of our turtle sanctuary- a touching goodbye gift from the univers, that ment so much to us.

There is still hope, but the future is in our hands.... and I really hope that someday the pictures of sea turtles will become an oridinary thing, and  not something we will only know from books and stories told by the grandparents...

Od czasu kiedy zobaczylismy jak zolwie skladaja jaja na Sri Lance, naszym marzeniem byla praca przy projekcie majacym na celu ochrone tych przepieknych stworzen. Jak to zwykle bywa, marzenia spelniaja sie same- w odpowiednim czasie i miejscu.

Jednym z naszych obowiazkow w Jaque byla opieka na wylegarnia dla zolwi morskich oraz poszukiwanie gniazd na plazy.

Projekt ochrony zolwii morskich w Jaque istnieje prawie od dwudziestu lat- tylko i wylacznie dzieki pracy ochotnikow. Iver, zwany “Papito” od ponad osiemnastu lat codziennie przemierza plaze w poszukiwaniu zolwii, zbierajac jaja i namawiajac okolicznych mieszkancow aby przynosili jaja do wylegarni.

Nie jest to latwe zadanie. Plaza jest dluga a zolwie lubia skladac jaja w nocy. Godziny wyjsc zalezne sa od przyplywow, co oznacza ze czasami na codzienny, czasem prawie dziesieciokilometrowy spacer (plaza ma 5km), wyruszyc trzeba okolo polnocy. Wspominalam juz, ze patrole odbywaja sie zarowno ranem jak i wieczorem? Oczywiscie sa dni, kiedy zolwi jest mniej, ale zdarzaja sie takie, kiedy znajduje sie kilka gniazd... a jaja tez waza swoje.

Zolwie, ktore liczebnoscia przewazaja w Jaque to Olive Ridley, zolwie Lora. Sa to najmniejsze z siedmiu gatunkow zolwii morskich (co nie oznacza wcale ze sa male). Gatunek ten nie jest na liscie zagrozonych, jednak jego populacja drastycznie spada.Wplyw na to maja zmiany klimatyczne, zanieczyszczenie oceanow, nadmierne polowy oraz ludzie, ktorzy zjadaja ich jaja, a czasem tez same zolwie.

Zolwie Lora zyja nawet 65 lat a dojrzalosc plciowa osiagaja w wieku ok 7-10 lat. Mimo, ze zyja daleko, zawsze powracaja skladac jaja na dokladnie tej samej plazy, gdzie same sie wylegly. Epoka skladania jaj trwa od mniej wiecej sierpnia do grudnia. Kazda samica sklada jaja kilkakrotnie w tym okresie, za kazdym razem w liczbie od 60 do 120 jaj. Szacuje sie, ze zaledwie 1 -2 na 100 mlodych dozywa doroslosci.

Kiedy samica sklada jaja, jest w transie. Caly proces trwa calkiem sporo, co daje szanse na dokladne przyjrzenie sie, zmierzenie oraz oznakowanie. Szybkie i zwinne w wodzie, na ladzie zolwie morskie sa powolne i ociezale, a wyjscie kilkanascie metrow na plaze i wykopanie oraz zakopanie glebokiego gniazda to nielada wysilek.

Oczywiscie nie zawsze mozna zobaczyc samice skladajaca jaja. Najczesciej znajduje sie slady pletw na piasku. Sledzac je mozna znalezc gniazdo- a przy odrobinie szczescia ukryte w nim jaja, niespladrowane jeszcze przez lokalnych poszukiwaczy smakolykow. Czesto niestety slady prowadza do rozkopanej, pustej dziury. W sezonie plaza noca przypomina ruchliwa promenade- przy czym ciezko komukolwiek cos udowodnic... wolontariusze nie sa policjantami, nie maja prawa nic skonfiskowac, jedynie sile persfazji, ktora przekonuja dom oddania jaj do wylegarni. W sanktuarium, za kazde przyniesione, siweze jajo placi sie 7 centow- czyli cene nieco wyzsza, niz ta oferowana za nie na czarnym rynku. Niestety fundusze na wykup jaj nie zawsze sa (pieniadze pochodza wylacznie z darowizn)- a kiedy ich brak, gwaltownie spada liczba przynoszonych jaj. Sytuacji nie ulatwia policja, ktora zupelnie nie interesuje sie tematem. Naszym sukcesem bylo jednak wlaczenie do akcji kilku funkcjonariuszy strazy granicznej (ktorzy jednak maja w sprawie zolwi ograniczone mozliwosci dzialania).

Jaja wyciagniete z gniazda trzeba jak najszybciej zakopac wraz z piaskiem, w ktorym ukryla je samica, gdzyz zawiera on naturalne substancje antybakteryjne chroniace jajka. Codzienne kopanie dolow w piasku dalekie bylo od dzieciecych zabaw w budowe zamkow, ale jednak wbicie patyka z oznaczeniem gniazda po zakonczeniu kopania dawalo satysfakcje, oraz ciekawosc oczekiwania, ile jaj wylegnie sie w tym miejscu za dwa miesiace (mlode wychodza po 45-65 dniach).

Widok malenkich zolwii wykopujacych swa droge na swiat w wilgotnym piasku jest niesamowity. Mlode wykluwaja sie poznym wieczorem lub bardzo wczesnie rano- zdaje sie ze uwielbiaja deszcz,  bo zawsze podczas najwiekszych burz z piorunami mielismy po kilka gniazd wykluwajacych sie naraz;) Zolwie ktore znajduja sie najblizej powierzchni- ok 45 cm, jako pierwsze przekopuja piasek, po czym odpoczywaja, za nimi wypelzaja wszystkie pozostale. Jajko przebijaja rogatym szpikulcem na nosie, ktory z czasem odpada.

W nocy zolwiki kieruja sie w strone wody orientujac sie swiatlem ksiezyca, wiec jakiekolwiek sztuczne zrodlo swiatla latwo je myli. W naturalnych warunkach, przebywajac dluga droge z obrzezy plazy, zolwie przechodza proces nazwany impronta, kiedy to zapamietuja gdzie sie wykluly- wszystkie szczegoly sa wazne (od smaku i zasolenia wody az po pole magnetyczne), bo powrot nastapi niepredko- najszybciej za kilka lat.

Poniewaz wykluwarnia jest ogrodzona gesta siatka, musielismy regularnie sprawdzac stan gniazd, aby jak najszybciej zapakowac wykluwajace sie zolwie do wysterylizowanego pudelka i przetransportowac je na plaze, wybierajac odpowiednie miejsce do ich wypuszczenia. Pozegnanie z tymi malenstwami zawsze bylo trudne. Wypuszczajac je wiedzielism, ze wiekszosc z nich nie przezyje podrozy przez fale, stajac sie pozywieniem dla innych zwierzat morskich oraz wplatujac sie w rybackie sieci. To prawdziwa lekcja pokory wobec cyklow natury i calej sieci zaleznosci, dzieki ktorym wszystko funkcjonuje jak nalezy. Chwile te wzbudzaly takze podziw dla tych malenstw, ktore instynkt popycha w wielka wode, z ktorej ktoregos dnia wyloni sie dorosla samica, powracajaca dokladnie w to samo miejsce aby zatoczyc kolo natury.

Za kazdym razem widzac odplywajace i powracajace zolwie, powracaly do nas mysli o tym jak precyzyjna maszyna pelna zaleznosci jest przyroda. Za kazdym razem towarzyszyly nam zachwyty i glebokie wzruszenia. Czulismy ogromny zaszczyt, mogac uczestniczyc w tym procesie. Jednak kazde niepowodzenie w poszukiwaniu gniazd i spladrowane, puste doly w piasku przypominaly o gorzkiej polowie. Stworzenia, ktore zyja na tej planecie miliony lat dluzej niz ludzie, ktore to wlasnie przez nas sa na granicy wymarcia,  przez okrutna ironie losu skazane sa na nasza laske i pomoc. Przezycie gatunku zalezy od tych samych ludzi, ktorzy skazali cale gatunki na zaglade....

Ludzie w Jaque jedza zolwie jaja. Zakopuja na plazy smieci i lowia ryby w sezonie rozrodu oraz uzywajac niedozwolone rodzaje sieci, jednak odpowiedzialnosc za wymieranie zolwi morskich nie spoczywa wylacznie na ich barkach.

Za kazdym razem robiac zakupy dokonujemy wyborow, ktore w mniej lub bardziej bezposredni sposob dotykaja zolwie w Jaque. Plastikowe siatki, uzywane na prawo i lewo trafiaja do morz i oceanow, gdzie zjadaja je wlasnie zolwie morskie, biorac je za swoj ulubiony pokarm, meduzy. Kupujac ryby z wielkich statkow przetworczych przkladamy sie do zachwiania rownowagi miedzy morskimi organizmami. Uzywajac detergenty a nawet wybielany chemicznie papier toaletowy, przyczyniamy sie do zmian w skladzie wody, ktora jest srodowiskiem zycia wiekszosci zwierzat tej planety...

W Jaque coraz wiecej osob swiadomych jest jak bardzo ich dzialania wplywaja na przyrode wokol nich- kazda z takich zmian dotyczy ich bezposrednio.

W Jaque nie ma wysypiska smieci a wladze odpowiedzialne za te sytuacje zdaja sie nie widziec problemu. Smieci nie ma gdzie tu zakopywac, bo praktycznie wszedzie dociera woda z przyplywow.

Woda pitna jest zanieczyszczona, czasem nawet dlugie jej gotowanie nie pomaga. Ameby i zakazenia bakteryjne sa na porzadku dziennym.

Rejon Jaque jast odizolowany i zalezny od zapasow pozywienia docierajacych tu nieregularnie ze stolicy. Nie ma tu na codzien swiezych warzyw i owocow a ryby sa podstawa diety. W spolecznosci tak zaleznej od oceanu juz teraz mocno odczuwa sie skutki nadmiernych i niekontrolowanych polowow oraz zanieczyszczenia. Ryb jest coraz mniej.

Kim jestesmy wiec my, woluntariusze, przybysze z zewnatrz, aby mowic lokalnym mieszkancom,  aby nie zjadali zolwich jaj, ktore zawsze byly tu pozywieniem tradycyjnym a czesto sa jedynym urozmaiceniem diety opartej wylacznie na ryzu, plantanach i rybach, oraz jedynym sniadaniem jakie moga zaoferowac swoim dzieciom...???

Sytuacja jest skomplikowana i delikatna, ale naprawde spora czesc spolecznosci widzi juz, ze zmiany sa konieczne.

Od starszyzny wielokrotnie slyszelismy, ze chcieliby aby ich wnuki mogly ogladac ten naturalny spektakl, ktory funduja nam tu co roku zolwie. Kiedys zolwi bylo o wiele wiecej. Podobno wychodzac na plaze niemalze sie o nie potykali. Historie o zolwiach gigantach (Zolw baul, dochodzacy do 2 m dlugosci- praktycznie wymarly juz na wybrzezach Pacyfiku) sa juz tylko legendami z ich dziecinstwa. Wielu chcialoby zobaczyc raz jeszcze zolwia czarnego (tak nazywa sie tu zolwie zielone) albo kolorowego (carrey)- oba naleza tu do rzadkosci, chociaz wielka samica Zielonego sprawila nam niespodzianke na naszym ostatnim patrolu, skladajac jaja tuz przed sanktuarium! Miejmy nadzieje, ze dzieciaki, ktore tyle razy zabralismy do wylegarni, beda mialy jeszcze szanse zobaczyc morskie zolwie na swoich plazach. Wszystko zalezy od nich- i od nas.